Czym jest depresja ?
Depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie. Szacuje się, że cierpi na nią ok. 350 mln ludzi. W Polsce liczba ta przekracza aż 1,5 mln.
Głównymi objawami depresji są uporczywy niski poziom nastroju, anhedonia (tj. brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności), zaburzenia snu, spowolnienie psychoruchowe, zmiany wagi, zaburzenia libido oraz negatywne myśli, które wahają się od pesymizmu do poczucia winy. Ponadto, chociaż tylko najpoważniejsze spektrum depresji związane jest z samobójstwem, jej przewlekłe oraz uciążliwe objawy sprawiają, że depresja jest jednym z najbardziej ograniczających funkcjonowanie człowieka stanów na świecie (Brunoni i wsp. 2016).
Należy pamiętać, że depresja nie jest przelotnym obniżeniem nastroju i leczenie jej zawsze musi odbywać się pod nadzorem specjalisty. Nieleczona depresja prowadzić może nie tylko do wycofania społecznego, samotności, nadużywania środków psychoaktywnych ale także do dezorganizacji życia codziennego, a nawet samobójstwa.
Jak leczymy ?
W leczeniu depresji stosuje się psychoterapie, farmakoterapie oraz w przypadku ciężkiej lub niepodatnej na leki depresji – elektrowstrząsy. Każda z tych terapii posiada zarówno swoje zalety i wady. Wśród wad wyżej wymienionych metod wymienić można: dość długi, zależny od czynników indywidualnych czas oczekiwania na efekty psychoterapii, skutki uboczne związane z terapią elektrowstrząsową i leczeniem farmakologicznym. Dodatkowo nadal w przypadku depresji spotykamy się z niesłusznym odseparowaniem tych metod terapii od siebie, zamiast prowadzić leczenie dwu lub nawet trzytorowe w celu wzajemnego uskutecznienia tych metod interwencji. Każdy sposób terapii powinien być dobrany indywidualnie do potrzeb pacjenta w tym przede wszystkim typu depresji, co powinno odbywać się na podstawie wnikliwych spotkań diagnostycznych czy konsultacyjnych.
Nowa odsłona starej metody.
Ogromny postęp technologiczny jaki ma miejsce w ostatnich latach powoduje powstawanie nowych metod terapeutycznych jak i narzędzi służących diagnozie. Jedną z takich metod jest Mikropolaryzacja mózgu, znana również (szczególnie w obszarze naukowo-badawczym) pod nazwą Przezczaszkowa Stymulacja Prądem Stałym (tDCS – transcranial direct current stimulation).
Przezczaszkowa Stymulacja Prądem Stałym (tDCS) (Mikropolaryzacja mózgu) jest metodą stymulacji ośrodków korowych, która obecnie jest już dobrze poznaną i zbadaną naukowo metodą a jej skuteczność w leczeniu depresji udowodniona została w licznych badaniach naukowych (m.in. Fregni i wsp. 2006; Brunoni i wsp. 2013, Kalu i wsp. 2012).
Powodem wzrostu zainteresowania tą metodą stały się też pokazane w ostatnich latach obiecujące wyniki leczenia depresji za pomocą magnetycznej stymulacji mózgu (TMS) – metody, która pomimo swojej wysokiej skuteczności obarczona była większą inwazyjnością i ryzykiem powstania skutków ubocznych. Mikropolaryzacja jest metodą zaliczaną do nieinwazyjnych metod stymulacji mózgu. Metoda ta pojawiła się również jako szansa leczenia osób cierpiących na depresje lekooporną, gdzie do tej pory w tym przypadku dostępne były jedynie elektrowstrząsy.
Mechanizm działania ?
Przezczaszkowa Stymulacja Prądem Stałym dostarczając do kory mózgowej polaryzujący prąd stały, służy modulacji wzbudzenia korowego. Rodzaj zmiany w korze mózgu uzależniony jest od biegunowości elektrod: zastosowanie anody powoduje zwiększenie pobudliwości komórek nerwowych kory mózgowej (depolaryzacja), zaś katody spadek tej pobudliwości, co wykazuje działanie hamujące (hiperpolaryzacja) (Polanowska, Seniów, 2010). Umieszczenie anody w okolicach grzbietowo-bocznej części kory przedczołowej lewej półkuli powoduje przesunięcie potencjału spoczynkowego błony komórkowej w stronę depolaryzacji. Skutkuje to wzrostem pobudliwość komórek kory i częstości ich wyładowań. Katodę umieszcza się po stronie przeciwnej – nad okolicą nadoczodołową albo grzbietowo-boczną częścią kory przedczołowej, co powoduje przesunięcie potencjału błonowego w stronę hiperpolaryzacji i wynikającego zeń spadku pobudliwości i zmniejszenia częstości wyładowań neuronów (Allan i wsp. 2012 oraz Brunoni i wsp. 2012).
Przezczaszkowa Stymulacja Prądem Stałym (tDCS) w leczeniu depresji.
Uzasadnienie stosowania tDCS w leczeniu zaburzeń depresyjnych opiera się na wiedzy dotyczącej funkcjonalnych i strukturalnych nieprawidłowości w lewej i prawej grzbietowo-bocznej korze przed czołowej (DLPFC), brzuszno-środkowej korze przedczołowej (vmPFC), jądra migdałowatego i hipokampa u depresyjnych pacjentów (Campbell i wsp., 2004; Hamilton i wsp., 2008).
Jednym z celów stymulacji tDCS jest normalizacja nierównowagi międzykomórkowej aktywności neuronalnej, między obydwoma obszarami grzbietowo-bocznej kory przed czołowej (DLPFC), co zostało podkreślane w analizach EEG (Reid et al., 1998; Debener et al., 2000).
Skuteczność mikropolaryzacji mózgu w depresji w przypadkach indywidualnych podobnie jak metody farmakologiczne czy psychologiczne uzależniona jest od czynników indywidualnych takich jak: nasilenie objawów depresyjnych, rodzaj depresji, długość trwania epizodów depresyjnych w przeszłości, istnienie współistniejących zaburzeń psychicznych np. depresja pojawiająca się u osób, które cierpią na zaburzenia osobowości, gdzie osoba z takim zaburzeniem powinna dodatkowo podjąć psychoterapie ze względu na dominujące tło psychologiczne w powstawaniu depresji. Mikropolaryzacja mózgu może być również traktowana jako terapia wspomagająca w skojarzeniu z terapią farmakologiczną lub/i psychoterapią w celu poprawy i przyspieszenia skuteczności tych zabiegów (Geroin et al., 2011).
Gdzie już to stosują ?
Mimo, ze w Polsce terapia ta traktowana jest jeszcze jako innowacja i nowość w podejściu do chorób neurologicznych i zaburzeń psychicznych to metoda ta stosowana jest powszechnie w Europie w takich krajach jak min. Niemcy, Włochy oraz Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej gdzie Narodowy Instytut na rzecz Doskonalenia Zdrowia i Opieki Zdrowotnej (NICE) wydał pełne wytyczne dla nieinwazyjnych metod stymulacji w epizodach depresyjnych jak i w depresji w 2015r. W Polsce ciągle wzrastająca liczba osób korzystających z tego rodzaju terapii i pozytywne , obiecujące efekty skłaniają do tezy, że metoda ta za kilka lat będzie już powszechnie stosowana w Polsce.
W roku 2017 doczekaliśmy się ewidencji (Lefaucheur i wsp. 2017) stosowania przezczaszkowej stymulacji dla różnych chorób jak i zaburzeń (w tym depresji). Zebrane dane w meta-analizie doprowadziły do rekomendacji stosowania anodowego tDCS dla lewej grzbietowo-bocznej kory przedczołowej w przypadku depresji, co spowodowało, że stymulacja tDCS jest obecnie rekomendowaną metodą leczenia depresji na świecie.
dr Natalia Mirska-Tomasz
mgr Witold Tomasz
Literatura
Allan C., Kalu U.G., Sexton C., Ebmeier K.P. (2012). Transcranial stimulation in depression. The British Journal of Psychiatr, 200, s. 10–11.
Brunoni A., Nitsche M., Loo C. (2016). Transcranial Direct Current Stimulation in Neuropsychiatric Disorders. Clinical Principles and Management.Springer.
Brunoni A.R., Nitsche M.A., Bolognini N., Bikson M. , Wagner T.,Merabet F., Edwards D.J., Valero-Cabre A., Rotenberg A., Pascual-Leone A., Ferrucci r., Priori A., Boggio p., and Fregni (2012) . Clinical Research with Transcranial Direct Current Stimulation (tDCS): Challenges and Future Directions. Brain Stimul. 5(3), s.175-95.
Brunoni A.R., Schestatsky P., Lotufo P.A., Benseñor I.M., Fregni F. (2014). Comparison of blinding effectiveness between sham tDCS and placebo. Clinical Neurophysiology. 125, s. 298–305.
Campbell S, Marriott M, Nahmias C, MacQueen GM. (2004). Lower hippocampal volume in patients suffering from depression: a meta-analysis. Am J Psychiatry 161 s. 598–607.
Debener S, Beauducel A, Nessler D, Brocke B, Heilemann H, Kayser J.(2000). Is resting anterior EEG alpha asymmetry a trait marker for depression? Neuropsychobiology 41 s. 31–37.
Fregni F, Boggio PS, Nitsche MA, Marcolin MA, Rigonatti SP, Pascual-Leone A. (2006) Treatment of major depression with transcranial direct current stimulation. Bipolar Disorde.8 s.203–204.
Geroin C, Picelli A, Munari D, Waldner A, Tomelleri C, Smania N. (2011). Combined transcranial direct current stimulation and robot-assisted gait training in patients with chronic stroke: a preliminary comparison. Clinical RehabilitationJun;25(6): s. 537-548.
Hamilton JP, Gotlib IH. (2008). Neural substrates of increased memory sensitivity for negative stimuli in major depression. Biol Psychiatry. 15;63(12) s.1155-62.
Kalu UG, Sexton CE, Loo CK, Ebmeier KP (2012). Transcranial direct current stimulation in the treatment of major depression: a meta-analysis. Psychol Med 42 s. 1791–1800.
Lefaucheur J.P, Antal A., Ayache S.S., Benninger D.H., Brunelin J., Cogiamanian F., Cotelli M., Ridder D.d., Ferrucci R., Langguth B., Marangolo P., Mylius V., Michael A., Padberg f., Palm U., Poulet E., Priori A., Rossi S., Schecklmann M., Vanneste S., Ziemann U., Garcia-Larrea L., Paulus W. (2017). Evidence-based guidelines on the therapeutic use of transcranial directcurrent stimulation (tDCS). Clinical Neurophysiology 128, s. 56–92.
Polanowska, K., Seniów, J. (2010) Wpływ przezczaszkowej stymulacji prądem stałym na funkcjonowanie poznawcze chorych po uszkodzeniu mózgu. Neurologia i Neurochirurgia Polska 44, s. 580–590.
Reid SA, Duke LM, Allen JJB (1998). Resting frontal electroencephalographic asymmetry in depression: Inconsistencies suggest the need to identify mediating factors. Psychophysiology 35 s. 389–404.